Η πατρίδα των νευρώσεων: η παιδική ηλικία

«To ιδιωτικό βασανιστήριο της συνείδησης δεν διαθέτει μαστίγια και φάλαγγες ,τα λόγια αρκούν. Η κόλαση του Εγώ, είναι ένας κόσμος δηλητηριασμένος από λόγια μεγεθυμένα σε ύψος μεταφυσικών σκιάχτρων, στραγγαλιστικές φράσεις που τρέπουν σε φυγή τον κατσικοπόδαρο ακροατή τους. Τα λόγια γενικά κρύβουν τόση δύναμη μέσα στη συνείδηση, ώστε ο βασανιστής με τα γνωστά του ταλέντα να ωχριά και να γελοιοποιείται. Γενικά ο αυτοβασανισμός υπερτερεί απείρως απέναντι σε κάθε ετερο-βασανισμό».

Κωστής Παπαγιώργης

Η αυτό-συνείδηση για την οποία μας μιλάει ο Παπαγιώργης, χτίζεται λιθαράκι-λιθαράκι στην παιδική ηλικία. Τα λόγια που ακούσαμε, οι έπαινοι που εισπράξαμε, τα ντροπιάσματα, οι φωνές, οι τιμωρίες, η επιβράβευση και η λεκτική επίπληξη, συσσωρεύονται και φτιάχνουν το ισοζύγιο της αυτοεκτίμησης. Αν τα μεν υπερτερούν των δε, η αυτοεκτίμηση θα διαμορφωθεί ανάλογα, θετικά ή αρνητικά.

Ο Αυστριακός ψυχίατρος Άλφρεντ Άντλερ τόνισε το σπουδαίο ρόλο στο σχηματισμό των νευρώσεων του αισθήματος κατωτερότητας. Tο αίσθημα της κατωτερότητας, της μειονεξίας, της ασημαντότητας, σμιλεύεται πρωταρχικά και σχεδόν αποκλειστικά από τους «σημαντικούς άλλους» των πρώτων παιδικών μας χρόνων, αυτών που αποτέλεσαν τους κηδεμόνες μας: γονείς, παππούδες, θείους κ.α, καθορίζοντας τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας, το "αφήγημα" με το οποίο θα πορευτούμε προς την ενήλικη ζωή.

-Είμαι τεμπέλης, είμαι αχάριστος


-Ποτέ δεν καταφέρνω να ολοκληρώσω κάτι που ξεκινάω


-Είμαι άχρηστη


-Δεν θα καταφέρω ποτέ να περάσω στο Πανεπιστήμιο


-Είμαι ξεροκέφαλος/πάντα κάνω του κεφαλιού μου


-Θα πω καμία βλακεία


-Είμαι ατάλαντος


-Είμαι άχαρη, οι γυναίκες/άντρες συνήθως με απορρίπτουν


-Οι άντρες/γυναίκες θέλουν μόνο ένα πράγμα από μένα

-Έτσι είμαι εγώ, επιπόλαιος σαν τον πατέρα μου

Τα λόγια που όλοι ακούσαμε από τους δικούς μας, και ενσωματώσαμε στο προσωπικό μας αφήγημα, σχηματίζουν  το είδωλο που προβάλλουμε στον καθρέφτη της αυτοεκτίμησης. Είναι οι σπόροι που  καθορίζουν αν το δέντρο του εαυτού του μικρού παιδιού που θα βλαστήσει και θα αναπτυχθεί, θα είναι γερό με χοντρές ρίζες και κορμό ή ασθενικό και ετοιμόρροπο.

Τα λόγια που εκστομίζουν οι γονείς, οι κουβέντες που βάζουν αρνητική ετικέτα στο παιδί, όχι μόνο δεν το βοηθάνε να διαχειριστεί τα συναισθήματά του, όχι μόνο αντιστρατεύονται την βελτίωση και τη υγιή συναισθηματική ανάπτυξη, καθώς ευνουχίζουν την αίσθηση αξίας του παιδιού, αλλά του δημιουργούν ενοχικά συναισθήματα και ντροπή για τον εαυτό, για αυτό που ΕΙΝΑΙ και όχι γιαυτό που κάνει.

Όταν θα πω στο παιδί που θα σπάσει ένα βάζο: είσαι βλάκας/απρόσεκτος, το παιδί εστιάζει στο ΕΙΣΑΙ, θεωρεί ότι κάτι δομικά πάει λάθος με εκείνο, με την αξία του, με την ουσία της προσωπικότητας του, και όχι στη συμπεριφορά. Το να βάλουμε την ετικέτα "βλάκας" στο παιδί, δείχνει πιο πολλά για μας και τίποτα για το παιδί: ότι εμείς έχουμε χάσει την ψυχραιμία μας, ότι λειτουργούμε με 2 μέτρα και σταθμά, διότι σπανίως είμαστε το ίδιο σκληροί με τον εαυτό μας όταν θα κάνουμε ζημιά, και ότι δεν γνωρίζουμε πολλά για τη συναισθηματική νοημοσύνη,την λειτουργική οριοθέτηση και την ενσυναίσθηση.



Οι επικρίσεις των γονέων όμως, είναι επιπλέον από επιζήμιες και άχρηστες, γιατί δεν διδάσκουν διαχείριση συναισθημάτων, ούτε κοινωνικές δεξιότητες αλλά τονίζουν τις ανεπάρκειες και τα ελαττώματα του παιδιού, και αποτελούν τον πιο σίγουρο δρόμο για τη δημιουργία χαμηλής αυτοεκτίμησης. Τα σκληρά τους λόγια οι γονείς, εκ των υστέρων τα καλλωπίζουν. Τα βαφτίζουν μέσα στην κολυμβήθρα της αυτό-συγχώρησης και εξιλέωσης, με διάφορα ελκυστικά ονόματα-δικαιολογίες:

 «Το λέω για το καλό σου, το λέω για να βελτιωθείς, το λέω για να δραστηριοποιηθείς, το λέω γιατί σ αγαπώ».

 Οι συνέπειες είναι τραγικές: Το παιδί ταυτίζει την αγάπη με την υποτίμηση, παίρνει το μήνυμα ότι αγάπη σημαίνει ψυχολογική βία, εξευτελισμός, παραβίαση ορίων και φυσικά ότι η αγάπη είναι μια εξαιρετική συνθήκη που ο σεβασμός είναι προαιρετικός ή τον επιδεικνύουμε μόνο προς τους ξένους.

Το πώς η διαδικασία του
- να σε χαρακτηρίζουν συστηματικά « άχρηστο, αχάριστο, τεμπέλη, παιδί που έχει δυνατότητες και δεν τις αξιοποιεί»
- να σου υπενθυμίζουν διαρκώς πόσο καλύτερη μαθήτρια /πιο έξυπνη /φιλική / φιλότιμη είναι η κόρη της γειτόνισσας /θείας /κουμπάρας (και να το θεωρούν αυτό επιπλέον κίνητρο για βελτίωση)
-το πως ένα συνονθύλευμα από αυτοσχεδιασμούς, παραδοσιακές και πατροπαράδοτες αρνητικές αξιολογήσεις και ετικέτες αποτελεί θετικό τρόπο διαπαιδαγώγησης, είναι ένα διαρκές μυστήριο για την επιστήμη. Οι καλές προθέσεις δεν επαρκούν για να διαπαιδαγωγήσεις έναν παιδί, και σε καμία περίπτωση δεν αποτελούν λόγο αμνήστευσης των γονιών από τις ευθύνες τους. Η ιστορία βρίθει εγκλημάτων που ξεκίνησαν από καλές προθέσεις.

Δεν αποτελούν όμως τα λόγια το μοναδικό γλύπτη του ψυχισμού του ανθρώπου, που πορεύεται προς την χειραφέτηση και την ελευθερία από τα δεσμά της διαρκούς αρνητισμού και της αρνητικής ετικετοποίησης .
Η ψυχρότητα και η έλλειψη ζεστασιάς και σωματικής επαφής, είναι εύγλωττα σήματα για το παιδί ότι δεν το αγαπούν, ότι το απορρίπτουν. Η βλεμματική επαφή που μεταδίδει σιωπηρά απογοήτευση του γονέα, ισοδυναμεί με άπειρες λέξεις απόρριψης και επίκρισης.

Συνοψίζοντας, θα ήθελα να γνωστοποιήσω ότι αυτός είναι και ο λόγος που θα αφιερώσω το μεγαλύτερο κομμάτι του blog στη συμβουλευτική γονέων: Η κρισιμότητα της περιόδου αυτής, της παιδικής ηλικίας, για το σχηματισμό υγιούς αυτοεκτίμησης και για την απρόσκοπτη πορεία προς την αυτονομία. Η θετική αυτοεκτίμηση και η λειτουργική διαχείριση των συναισθημάτων είναι μια αλλαγή πορείας από το μονοπάτι των νευρώσεων και η έναρξη του ταξιδιού προς προσωπική ανάπτυξη και  την αναζήτηση ατομικού νοήματος .

Διότι, όπως λέει και ο ποιητής «Έχε το νου σου στο παιδί…γιατί αν γλυτώσει το παιδί, υπάρχει ελπίδα..»