Πειθαρχία και τιμωρία ή οριοθέτηση και συνέπειες;

Μια κοινωνία αποκτηνώνεται πολύ περισσότερο από τη συνήθη πρακτική της ποινής παρά από το περιστασιακό φαινόμενο του εγκλήματος.

Όσκαρ Ουάιλντ

Παρατηρώντας τις πρακτικές διαπαιδαγώγησης μέσα στο πλαίσιο των σχολείων και της οικογένειας, διαπιστώνει κανείς ότι το βάρος της διαπαιδαγώγησης είναι άνισα κατανεμημένο. Η πειθαρχία και οι τιμωρίες, διαβιούν παρασιτικά εις βάρος των σχεδόν ανεφάρμοστων παιδαγωγικών-ψυχολογικών πρακτικών, και ερήμην των ανύπαρκτων προγραμμάτων πρόληψης: της διαρκούς εκπόνησης και εφαρμογής σύγχρονων παιδαγωγικών συστημάτων .Της διαρκούς επαγρύπνησης,ανατροφοδότησης και έρευνας. Οι συνήθεις πρακτικές των γονέων και των παιδαγωγών, είναι να τοποθετήσουν στο στόχαστρο τον "δράστη" και να αναλογιστούν πάνω στους τρόπους τιμωρίας και συμμόρφωσης του. Το λάθος εδώ είναι δομικό: Όταν έχεις ένα μηχάνημα που παράγει ελαττωματικά προϊόντα, δεν κοιτάς πως θα επιδιορθώσεις το προϊόν, αλλά το μηχάνημα.

Παρομοίως και με το εκπαιδευτικό σύστημα: Εστιάζει στο "σωφρονισμό"των μαθητών με τα ίδια αναχρονιστικά εργαλεία. Όταν έχεις μεγάλο ποσοστό μαθητών,δυσαρεστημένους, περιθωριοποιημένους, θύματα bullying, με χαμηλό ενδιαφέρον και κίνητρα, με μαθησιακές δυσκολίες, με συσσωρευμένα ψυχολογικά-παιδαγωγικά προβλήματα, μη αποδοτικούς,είναι καιρός να αντιμετωπίσεις κατάματα την πικρή αλήθεια: Ότι η τεχνική που εφαρμόζεται επί του παρόντος στο εκπαιδευτικό σύστημα είναι το κρεββάτι του Προκρούστη.
Όχι μόνο δεν εκπονούνται εξατομικευμένα προγράμματα (στα σχολεία) και δεν λαμβάνονται υπ όψιν οι ατομικές διαφορές ( εξίσου στο σχολείο και στην οικογένεια), αλλά αυτό που παρακολουθούμε είναι το αποτέλεσμα της προσπάθειας να έρθει το παιδί στα μέτρα ενός στρεβλού, αντιδημοκρατικού, αντί-παιδαγωγικού, αναχρονιστικού συστήματος αντιλήψεων και πρακτικών-που ως τέτοιο, δεν διδάσκει το σεβασμό και την ισότητα, αλλά την άκριτη υποταγή και συμμόρφωση σε διδασκαλικές/γονικές αυθεντίες.
Διαβάζω από το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού:

Προϋποθέσεις που παράγουν ή και συντηρούν τη βία στο σχολείο:
Γ. Η χρήση σωµατικής τιµωρίας ή άλλων µεθόδων "ελέγχου" της συµπεριφοράς όπως η ειρωνία, η ανάρµοστη σύγκριση, η υποτίµηση, ο εξευτελισµός, η αποµόνωση, δεν είναι παρά τα "εργαλεία" του κλίµατος αυτού σ' ένα σχολείο γενεσιουργό βίας .

Είναι αναντίρρητο ότι χρειάζεται αλλαγή και βελτίωση του υπάρχοντος μη-λειτουργικού συστήματος. Ας ρίξουμε μια ματιά στον κύριο μηχανισμό  με τον οποίο λειτουργεί ανελλιπώς το εκπαιδευτικό σύστημα εδώ και δεκάδες χρόνια,συντηρώντας και αναπαράγωντας την ψυχολογική βία. Την τιμωρία και την πειθαρχία.

Ο ρόλος της τιμωρίας είθισται να θεωρείται ότι είναι να αποτρέψει το παιδί από το να επιδοθεί σε απαγορευμένη / ανάρμοστη/ ανεπίτρεπτη/ επικίνδυνη συμπεριφορά στο μέλλον. Είναι όμως λειτουργικός; Είναι παιδαγωγικός; Βοηθάει το παιδί να μάθει νέες δεξιότητες διαχείρισης του εαυτού του και του κοινωνικού του περιβάλλοντος, και νέους, ασφαλείς τρόπους συμπεριφοράς;
Όχι,όχι και όχι.

Μέχρι σήμερα η τιμωρία θεωρείται αποδεκτός και δόκιμος όρος. Ας αναλογιστούμε όμως τον αντίκτυπο που έχει ακόμα και το άκουσμα της λέξης στον αποδέκτη και την ψυχολογική του συνέπεια:

"ΘΑ ΜΠΕΙΣ ΤΙΜΩΡΙΑ ΓΙΑΥΤΟ ΠΟΥ ΕΚΑΝΕΣ"

Το παιδί κατανοεί ότι έχει κάνει κάτι κακό ή ότι είναι και το ίδιο κακό και επομένως η τιμωρία εκλαμβάνεται ως εκδικητικότητα, ένα γονικό "οφθαλμός αντί οφθαλμού", μια έμμεση υποδήλωση ότι πρέπει να υποστεί κάποιο πόνο ή δυσφορία για την παραβατικότητά του.

Η λέξη πειθαρχία ανακαλεί μνήμες και νοητικές αναπαραστάσεις στρατιωτικών σχηματισμών. Το περιεχόμενο της συνειρμικά συνδέεται με συμμόρφωση και υπακοή, αξίες και οργάνωση με ανώτερους και κατώτερους. Μια ορολογία που δεν συνάδει και τόσο με την Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, που υιοθετήθηκε ομόφωνα από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών στις 20 Νοεμβρίου του 1989. Η οριοθέτηση, από την άλλη, που χρησιμοποιεί συνέπειες, φυσικές και λογικές, διδάσκει και παραδειγματίζει, εισάγει το παιδί στον κόσμο και στη λογική των ενηλίκων, με ολοκληρωτικά διαφορετικό τρόπο και ψυχολογικό αντίκτυπο για το παιδί, την αυτοεκτίμηση και αυτοαντίληψη του.

Ένα παιδί που τιμωρείται, συνήθως ακούει την λεκτική συνοδεία «ντροπή σου!». Η τιμωρία ακολουθείται με αρνητικά συναισθήματα περισσότερο για τον εαυτό και λιγότερο για την πράξη. Τι συνέπεια ενδέχεται να έχει αυτό; Όταν η προσωπικότητα του προσβάλλεται και η συμπεριφορά του τιμωρείται, το παιδί μπορεί να αντιδράσει βίαια, να ανταποδώσει ή να εχθρεύεται το πρόσωπο που θα το τιμωρήσει. Το παιδί θα μάθει πιθανόν, να είναι πιο ευέλικτο ώστε να μην πιαστεί στα πράσα την επομένη φορά. Δηλαδή και η συμπεριφορά δεν εξαλείφεται, και το παιδί μαθαίνει να λέει ψέματα και να κρύβεται.

Τι σημαίνει πρακτικά η φυσική συνέπεια; Όταν το παιδί, για παράδειγμα, σπάσει το ποδήλατο που του πήραμε, η φυσική συνέπεια είναι ότι δεν θα έχει ποδήλατο για ολόκληρο το καλοκαίρι. Το παιδί με αυτό τον τρόπο βιώνει τις αρνητικές συνέπειες των πράξεων του, μαθαίνει να είναι πιο υπεύθυνο, διατηρώντας ταυτόχρονα την αίσθηση της αξιοπρέπειας του, δίχως καταιγισμό προσβολών και τεχνητών/αφύσικων τιμωριών.

Κάθε κάθε αντί-συμβατική πράξη του παιδιού είναι και μια δήλωση

Όταν το παιδί συμπεριφέρεται αλλοπρόσαλλα, με γκρίνια και νεύρα, κλάμα ή θυμό, πάντα συμβαίνει κάτι στο παιδί. Σημαίνει ότι κάποια ανάγκη του παιδιού μένει ακάλυπτη, ότι χρειάζεται την προσοχή και την φροντίδα των γονέων, ότι έχει θυμώσει, ότι νιώθει αδικημένο,παραμελημένο,ότι δεν το καταλαβαίνουν.
Όταν τιμωρούμε, φωνάζουμε και κακοποιούμε λεκτικά τα παιδιά, τα παιδιά παίρνουν μόνο ένα μάθημα: Ότι υπερισχύει ο πιο δυνατός και μαθαίνουν συνεπώς να είναι επιθετικά.
Επομένως, η χρήση των όρων τιμωρία-πειθαρχία, αφορά τη χρήση δύναμης-εξουσίας, ανήκει σε άλλες εποχές, είναι αναποτελεσματική και αντιστρατεύεται την πορεία προς τη χειραφέτηση του παιδιού μας.

Αν θέλουμε να μειώσουμε τις αρνητικές συμπεριφορές του παιδιού μας, παράλληλα με την διδαχή/εφαρμογή συνεπειών, χρησιμοποιούμε κυρίως τη θετική ενίσχυση. Δηλαδή: Αντί να είμαστε σε ετοιμότητα και εγρήγορση για σκανδαλιές-παραπτώματα, παρακολουθούμε και βάζουμε στο στόχαστρο τις θετικές συμπεριφορές του παιδιού και τις ενισχύουμε/επιβραβεύουμε. Αποφεύγουμε να εστιάζουμε στα αρνητικά του παιδιού, καθώς αυτό αποτελεί πηγή ντροπιάσματος,συγκρούσεων, καταφέρει πλήγματα στην αυτοεκτίμηση του παιδιού και είναι λιγότερο αποτελεσματικό από την επιβράβευση, την δημιουργία κινήτρων και την ενθάρρυνση των συμπεριφορών-στόχων.

Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να διαπαιδαγωγήσουμε τα παιδιά μας, είναι να τους συμπεριφερόμαστε έτσι όπως θέλουμε να συμπεριφέρονται στους άλλους: δίχως εκδικητικότητα και αντίποινα, αλλά με σεβασμό και ενσυναίσθηση