Το κλειδί της ενσυναίσθησης για τις πύλες της αντίληψης

Ο Έντγκαρ Άλαν Πόε είχε κάποτε γράψει:" Όταν θέλω να μάθω πόσο καλός ή πόσο διεφθαρμένος είναι κάποιος, ή τι σκέφτεται σε μια δεδομένη στιγμή, προσπαθώ να μιμηθώ όσο πιο πιστά μπορώ την έκφραση του, και έπειτα περιμένω να δω ποιες σκέψεις ή ποια συναισθήματα εγείρονται στο μυαλό ή στην καρδιά μου, σαν να μπορούσαν να ταιριάξουν ή να συντονιστούν με την έκφραση".

Αυτό που περιέγραφε εκείνη τη στιγμή, χωρίς να το γνωρίζει, ήταν οι καθρεφτικοί νευρώνες και το αποτέλεσμα της λειτουργίας τους, η ενσυναίσθηση. Οι καθρεφτικοί νευρώνες είναι εκείνοι που ενεργοποιούνται όταν είμαστε για παράδειγμα στο σινεμά, και μας κάνουν να συμπάσχουμε με την αγωνία, την ευτυχία ή το φόβο του ήρωα. Βλέποντας το πρόσωπο του πρωταγωνιστή να συσπάται και να παραμορφώνεται από πόνο, ενεργοποιούνται αμέσως οι καθρεφτικοί νευρώνες στο δικό μας πρόσωπο, και αυτή η αντανάκλαση ανασύρει τα αντίστοιχα συναισθήματα και σε μας. Και συμπάσχουμε μέχρι να έρθει η κάθαρση, που θα μας βγάλει από την αίθουσα ανακουφισμένους, σα να έχουμε επιζήσει μιας επικίνδυνης περιπέτειας. Είναι εκείνα τα συναισθήματα που μας πλημμυρίζουν όταν κάποια κατάσταση που βιώνει κάποιος δικός μας άνθρωπος ενώ δεν μας αφορά, επηρεάζει άμεσα ή έμμεσα, μπαίνουμε στη θέση του και νιώθουμε τη δεινή του θέση. Η ενσυναίσθηση είναι εκείνη η δεξιότητα του συμπάσχειν, του συντονισμού με τα συναισθήματα και την διάθεση των ανθρώπων του περιβάλλοντος μας.

Είμαστε "καλωδιωμένοι" από τη φύση μας, για να επικοινωνούμε. Διαθέτουμε νευρωνικά κυκλώματα που ενεργοποιούνται όταν υπάρξουν τα κατάλληλα ερεθίσματα: Μιμούμαστε τη χαρά ενός χαμογελαστού προσώπου κινώντας τους μυς μας έτσι, ώστε να σχηματιστεί ένα αδιόρατο χαμόγελο. Αυτή η μίμηση έχει βιολογικές συνέπειες καθώς οι εκφράσεις του προσώπου ενεργοποιούν τα συναισθήματα που επιδεικνύουμε. Η επιτυχής επικοινωνία και επομένως οι σχέσεις μας με τους ανθρώπους, εξαρτώνται από την αντίληψη και την ενσυναίσθηση αφενός,και αφετέρου το είδος της ανταπόκρισης και της διαχείρισης των πληροφοριών που έχει ανακαλύψει ο νευρωνικός μας δορυφόρος.

Είναι χαρακτηριστικό, το γνωστό σε όλους μας ποιηματάκι, που απαγγέλλουμε με διάφορους συναδέλφους, συγγενείς και γείτονες που συναντάμε καθημερινά:
-Καλημέρα, τι κάνεις;
-Μια χαρά, εσύ;
-Δόξα τω θεώ, όλα καλά.
Οι ερωταπαντήσεις αυτού του είδους, έχουν εκπληκτική ταχύτητα και μονότονη φωνή, χωρίς διακυμάνσεις, και πληρούν τους όρους του σαβουάρ βιβρ. Είναι όμως απλά επιτελεστικές: Αλίμονο, αν ο άλλος θεωρήσει ότι πραγματικά νοιάζομαι για το τι συμβαίνει στο σπιτικό του, και αρχίζει να μου λέει τον καημό του, την ώρα που βιάζομαι να πάω στη δουλειά.
Επομένως, εάν ανταποκριθώ στο λεκτικό μήνυμα και όχι στο υποκείμενο συναίσθημα, τυπικά θα έχω επικοινωνήσει. Κανείς δεν θα με ψέξει για ακοινώνητη. Η επικοινωνία θα είναι όμως ημιτελής και επιφανειακή, καθώς θα έχει ενδεχομένως αφήσει άθικτα και ανεπεξέργαστα τα ουσιαστικά , ζωτικά, σοβαρά ζητήματα. Επομένως, η εγγύτητα ή η απόσταση που νιώθουμε στις σχέσεις μας είναι άμεση συνάρτηση:
1.της συμφωνίας ή του χάσματος ανάμεσα στο λεκτικό και μη λεκτικό μήνυμα και
2. του είδους της ανταπόκρισης στα εκατέρωθεν μηνύματα.

"Εκείνος δε που δε μπορεί να ζει μέσα στην κοινωνία με τους άλλους ή αυτός που δεν έχει ανάγκη από τίποτε, αυτός δεν έχει καμιά θέση στην πόλη, γιατί είναι ή θηρίο ή θεός." Αριστοτέλης, Πολιτικά.

Η ενσυναίσθηση περιλαμβάνει την γνώση, ενημερότητα,ή την υποσυνείδητη αντίληψη της ύπαρξης  των υπόρρητων, μη λεκτικών μηνυμάτων-που συχνά διαδραματίζουν σημαντικότερο ρόλο από τα ίδια τα λεκτικά μηνύματα-και της αντίδρασης σε αυτά.
Ένας πατέρας εκνευρισμένος και συνοφρυωμένος διαρκώς, μια μαμά  μονίμως αγχωμένη, ένας συνάδελφος που συνεχώς παραπονείται και γκρινιάζει: Αυτά που εκστομίζονται από τους ανθρώπους αυτούς την ώρα της έντασης, είτε για να διασκεδάσουν τις εντυπώσεις είτε για να την υπερκαλύψουν, ελάχιστη σημασία έχουν, σε σχέση με το κυρίαρχο μήνυμα του επικρατέστερου συναισθήματος που υπάρχει σαν υπέρτιτλος στην δυαδική επικοινωνία:

ΑΓΧΟΣ (για την επιβίωση, για τη δουλειά, για τους λογαριασμούς, κτλ)

ΦΟΒΟΣ (απόρριψης, αρρώστιας, θανάτου κτλ.)

ΑΝΗΣΥΧΙΑ( θα αρέσω; θα τα πάω καλά; θα με πάρει τηλέφωνο; θα καταφέρω να αντεπεξέλθω; κτλ)

ΑΝΑΣΦΑΛΕΙΑ(μήπως είπα καμιά βλακεία; μήπως δε με συμπαθεί; μήπως είμαι φορτικός;)





Δεν θα μπορούσαμε φυσικά να αγνοήσουμε τη σημασία για την επικοινωνία και την συναισθηματική ανταπόκριση, της απουσίας των υπόρρητων μηνυμάτων στα κοινωνικά δίκτυα: Εκεί που εκλείπει ο μη λεκτικός παράγων, ο τόνος της φωνής, οι κινήσεις του σώματος κτλ. οι παρεξηγήσεις των λεγομένων είναι συχνότερες, και οι διευκρινήσεις σχεδόν απαραίτητες. Ο κοινωνικός εγκέφαλος είναι εξοικειωμένος με την τετ-α-τετ επικοινωνία,εκεί που εμπλουτίζεται η κοινωνική συνδιαλλαγή με τις ακόλουθες παραμέτρους:

Βλεμματική επαφή

Εκφραστικότητα προσώπου

Τόνος φωνής

Στάση σώματος

Χειρονομίες

Συγχρονισμός

Ένταση

Γιαυτό το λόγο εξ άλλου, προστέθηκαν το emoji, (τα σχέδια που απεικονίζουν προσωπάκια με ποικιλία συναισθηματικών και συμπεριφορικών εκφράσεων ) όχι τόσο ως διακοσμητικό, αλλά ως απαραίτητο συνοδευτικό και επεξηγηματικό στοιχείο,που συνδέει με μεγαλύτερη ακρίβεια το σημαίνον με το σημαινόμενο. Συμπληρωματικό και αντιπροσωπευτικό των εκφράσεων του προσώπου, και δηλωτικό των συναισθημάτων και των προθέσεων μας στον αόρατο συνομιλητή/αναγνώστη μας.

Η γενετική προδιάθεση να κατανοήσουμε το περιβάλλον μας, λένε οι επιστήμονες, ήταν μια από τις αίτίες της ανάπτυξης των καθρεφτικών νευρώνων. Τι μας λέει αυτό; Μας επιβεβαιώνει αφενός την υποψία ότι είμαστε φύσει κοινωνικά όντα, και ότι μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα τον εαυτό μας και το περιβάλλον όταν συντονιζόμαστε συναισθηματικά με αυτό.